Zo krijg je met het bromvliegeffect je medewerkers in beweging

‘Eerst maar eens wachten op de aanleg van dat fietspad.’ ‘Het duurt nog wel even tot ons nieuwe beleid rond is.’ Grote veranderingen kosten veel tijd. Maar als je je medewerkers in beweging wil krijgen tijdens hun werkdag, hoef je in de tussentijd echt niet stil te zitten. ‘Met kleine veranderingen in de omgeving kun je gewenst gedrag al makkelijker, leuker of vanzelfsprekender maken,’ vertelt gedragseconoom Eva van den Broek. Zulke nudges of duwtjes noemt zij het bromvliegeffect, niet toevallig ook de titel van haar boek. De in urinoirs ingebakken vlieg is het schoolvoorbeeld van zo’n duwtje: mannen richten onbewust preciezer, wat zorgt voor veel schonere wc’s en lagere schoonmaakkosten. ‘Zoek naar die kleine ingrepen met een groot effect binnen jouw organisatie om je medewerkers letterlijk in beweging te brengen.’

Eerst even dit
Denk jij dat je het grootste deel van je beslissingen bewust en rationeel neemt? Helaas: maar liefst 90 tot 95% van je gedrag gaat op de automatische piloot. ‘We moeten dagelijks zo ontzettend veel beslissingen nemen dat onze hersenen erin getraind zijn om dat met zo min mogelijk moeite te doen.’ Het snel beslissende, onbewuste deel van je brein heeft daardoor vaak de overhand op het rationele deel dat veel langzamer beslist. Zo bedenken we niet elke dag opnieuw hoe we naar ons werk gaan maar pakken we gedachteloos hetzelfde vervoermiddel en leggen daarmee onze vertrouwde route af. ‘Meestal werkt dat prima maar we zijn heel gevoelig voor hoe de omgeving eruitziet. Kleine veranderingen daarin werken erg door. Door hier slim gebruik van te maken, kun je gedrag sturen.’ Aan de hand van zeven soorten vliegen helpt Eva je op weg. ‘De vliegjes staan voor wetenschappelijke effecten die vaak werken – maar niet altijd. Probeer ze daarom wel altijd eerst even uit.’

De zelfbedrogvlieg: hou een spiegel voor
Verklaring: ‘De zelfbedrogvlieg is de BFF van alle andere vliegen. We overschatten onszelf, hebben allemaal een net iets te positief zelfbeeld en denken dat we dingen beter doen dan anderen. En gaat er iets mis? Dan wijten we dat vaak eerder aan onze omgeving dan aan onszelf.’

Voorbeeld: ‘We overschatten hoeveel we dagelijks bewegen en onderschatten wat het effect daarvan is, zoals zwaarder worden.’

Verandering: ‘Geef duidelijke feedback. Gebruik een stappenteller, veel mensen zijn echt verbaasd als daaruit blijkt hoe weinig ze lopen op een dag.’

De luiheidsvlieg: maak het makkelijk
Verklaring: ‘De dikke luiheidsvlieg kiest altijd de weg van de minste weerstand, de makkelijkste optie waarvoor ‘ie de minste moeite hoeft te doen.’

Voorbeeld: ‘Kom je de lift als eerste tegen en zit de trap verstopt? Dan nemen de meeste mensen de lift. Kun je voor de deur en gratis parkeren maar moeten fietsers hun fiets veel verder weg en onoverdekt neerzetten? Dan pakken veel mensen de auto.’

Verandering: ‘Dat vergt veel werk want je moet eerst alle obstakels uit de weg ruimen. Maar het is wel een van de belangrijkste vliegen. Maak het gewenste gedrag supermakkelijk, maak het de standaardoptie waar mensen automatisch voor kiezen. Zet je in je routebeschrijving de fietsroute en OV-opties bovenaan? Dan komen waarschijnlijk veel minder mensen met de auto dan wanneer je de autoroute en parkeeropties als eerste noemt.’

De pijnvlieg: liever niets verliezen dan iets winnen
Verklaring: ‘We proberen pijn, verlies en risico te vermijden. Iets verliezen komt harder aan dan iets winnen. We willen houden wat we hebben en vertrouwen op wat we al kennen.’

Voorbeeld: ‘We zijn bang niet op tijd te komen als we voor een ander vervoermiddel kiezen, bijvoorbeeld omdat we denken dat de reistijd dan veel langer is, de trein vast uitvalt of we met een lekke fietsband of lege accu komen te staan onderweg.’

Verandering: ‘Bouw zekerheden in: een abonnement voor fietspechhulp onderweg, de garantie dat er altijd een deelauto beschikbaar is voor je overdag. Reken voor wat medewerkers aan geld mislopen als ze niet kiezen voor fiets of OV.’

De gezelschapsvlieg: na-apers
Verklaring: ’We zijn sociale wezens die gevoelig zijn voor groepsdruk en worden beïnvloed door wat mensen om ons heen doen, vinden en van ons denken. We doen graag dingen na.’

Voorbeeld: ’De bedrijfscultuur bepaalt veel van ons gedrag. Is zittend werken, achter je bureau eten de norm? Dan geldt dat vast ook voor jou. Is de baas heel fit, komt ze op de fiets en is je manager een groot voorstander van staand of wandelend overleggen? Grote kans dat veel meer collega’s ‘vanzelf’ dit voorbeeld volgen. Wij “planken” bijvoorbeeld een paar minuten samen en wie niet meedoet, krijgt geen lekkers bij de koffie.’

Verandering: ‘Laat het management het goede voorbeeld geven, maak gebruik van ambassadeurs, laat zien wat andere collega’s doen. Hou een competitie met andere afdelingen: welk team zet de meeste stappen tijdens de werkdag of maakt de meeste fietskilometers in een week?’

De aantrekkingsvlieg: zoek de verschillen
Verklaring: ‘Dit is eigenlijk een vuilnisbakvlieg. Hieronder vallen alle omgevingsveranderingen die opvallen, je aandacht trekken, onverwachts zijn. Het kan ook een variatie zijn op iets vertrouwds.’

Voorbeeld: ‘Als je iets vaker ziet, ga je het gewoner en mooier, leuker vinden. Dat werkt zo in de mode maar ook met bewegen. Als je dagelijks collega’s ziet lunchwandelen, ga je dat vanzelf gewoner en aantrekkelijker vinden om ook te doen.’

Verandering: ‘Zet een paar fiets- en sta-bureaus neer als vertrouwde verrassing. Geef mensen meerdere keuzes waarbij de derde keuze extreem is. Bijvoorbeeld: wekelijks 1x wandelend overleg/ wekelijks 2x lunchwandelen/ dagelijks sporten in de lunchpauze. Mensen kiezen dan vaak de middelste optie.’

De prikkelvlieg: geld is niet altijd goed
Verklaring: ‘Dit is de meest ingrijpende vlieg. Je werkt met beloningen, boetes, prikkels om mensen ergens toe te bewegen. Een geldelijke beloning kan werken als je mensen uit hun gewoontegedrag wil trekken en wat nieuws wil laten proberen, maar het effect is meestal maar kort. Wat vaak beter werkt is ander gedrag aantrekkelijker maken, werken met symbolische beloningen.’

Voorbeeld: ‘Kijk uit met “perverse” prikkels. Zoals een bonus voor weinig ziektedagen of een hogere kilometervergoeding voor autorijders dan voor OV- of fietsgebruik. Dit kan ongewenst gedrag juist in de hand werken.’

Verandering: ‘Beloon medewerkers die het hardst vooruit gaan, letterlijk de meeste meters maken, deel oorkondes uit. Vergoed sportabonnementen. Laat medewerkers met meer bewegen punten sparen voor bijvoorbeeld een tafeltennistafel.’

De tijdvlieg: timing is alles
Verklaring: ‘We vinden het lastig om nu iets onaantrekkelijks te moeten doen waarvan we pas op langere termijn effect zien, we willen liever meteen beloond worden. En daarnaast maakt het nogal wat uit op welk moment je iets vraagt aan mensen.’

Voorbeeld: ‘Vraag je mensen om morgen op de fiets te komen? Dan hebben ze vaak allerlei redenen waarom dat niet kan. Vraag je ze om over een maand op de fiets te komen, dan zeggen ze vaak wel ja.’

Verandering: ‘Timing is essentieel. Vraag mensen die voor een levensveranderende gebeurtenis staan om hun gedrag aan te passen, ze moeten daar dan toch al over nadenken. Koppel bijvoorbeeld actiever gaan reizen aan de verhuizing van je bedrijf of het in dienst nemen van nieuwe medewerkers. Koppel het gewenste gedrag aan iets leuks. Bijvoorbeeld een studiedag met aan het einde een beweegactiviteit.’

Tot slot
Het begint allemaal met kunnen: meer bewegen moet wel mogelijk zijn, zowel fysiek en mentaal als qua omgeving. Zorg dus dat de basis op orde is. ‘Ga daarna eens duwtjes uitproberen en kijk wat wel en niet werkt bij jullie. Vaak zit dat in een samenspel van meerdere vliegjes. Het belangrijkste is dat je het makkelijk maakt én het goede voorbeeld geeft.’